گسترش نفوذ بریکس پلاس در تجارت جهانی و تأثیر آن بر نظم اقتصادی
گروه بریکس پلاس، که اکنون شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، مصر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اتیوپی است، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ائتلاف‌های اقتصادی و سیاسی در جهان در حال ظهور است. این گروه با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی، کاهش وابستگی به نظام مالی تحت سلطه غرب و ایجاد نظمی عادلانه‌تر در تجارت جهانی شکل گرفته است. گسترش این گروه در سال 2024 با اضافه شدن اعضای جدید، نفوذ آن را در اقتصاد جهانی به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است. در این مقاله، به بررسی نقش بریکس پلاس در تجارت جهانی، تلاش‌های آن برای کاهش سلطه دلار، و تأثیرات ژئواکونومیک آن بر نظم جهانی می‌پردازیم.
پیشینه و گسترش بریکس پلاس
گروه بریکس در سال 2006 با حضور برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس شد و در سال 2011 با پیوستن آفریقای جنوبی به‌طور رسمی به BRICS تبدیل شد. در اجلاس سال 2023 در ژوهانسبورگ، تصمیم به دعوت از کشورهای ایران، مصر، امارات، عربستان سعودی و اتیوپی گرفته شد، که از ژانویه 2024 به عضویت کامل درآمدند. این گسترش، که به‌عنوان “بریکس پلاس” شناخته می‌شود، گروه را به یک بازیگر کلیدی در اقتصاد جهانی تبدیل کرده است. بر اساس داده‌ها، بریکس پلاس اکنون حدود 45.2 درصد از جمعیت جهان، 33.9 درصد از مساحت دنیا، و 36.7 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (بر اساس برابری قدرت خرید) را در اختیار دارد. این آمار نشان‌دهنده پتانسیل عظیم این گروه برای تأثیرگذاری بر تجارت جهانی است.
روابط تجاری بریکس پلاس
یکی از مهم‌ترین اهداف بریکس پلاس، تقویت تجارت متقابل بین اعضا با استفاده از ارزهای ملی به‌جای دلار آمریکا است. این رویکرد در پاسخ به تحریم‌های اقتصادی غرب، به‌ویژه علیه کشورهایی مانند روسیه و ایران، شکل گرفته است. برای مثال، در سال 2024، ولادیمیر پوتین اعلام کرد که 90 درصد از تسویه‌حساب‌های تجاری روسیه با کشورهای بریکس با ارزهای ملی انجام شده است. این روند به کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی بین‌المللی مانند سوئیفت کمک کرده و زمینه را برای ایجاد سیستم‌های پرداخت جایگزین فراهم کرده است.
یکی از ابتکارات کلیدی بریکس پلاس، راه‌اندازی پلتفرم پرداخت دیجیتال “بریکس‌پی” است. این سیستم، که در اجلاس تجاری بریکس در اکتبر 2023 در مسکو معرفی شد، امکان انجام تراکنش‌های برون‌مرزی بدون نیاز به واسطه‌های سنتی را فراهم می‌کند. بریکس‌پی با هدف کاهش هزینه‌های تراکنش و افزایش سرعت تجارت بین اعضا طراحی شده است. این پلتفرم به کشورهای عضو اجازه می‌دهد تا مبادلات مالی را مستقل از تحریم‌های غرب انجام دهند، که این امر به‌ویژه برای کشورهایی مانند ایران و روسیه که تحت فشار تحریم‌ها هستند، اهمیت زیادی دارد.
نقش اعضای جدید در تقویت تجارت
اضافه شدن کشورهای خاورمیانه و آفریقا به بریکس پلاس، پتانسیل تجاری این گروه را به‌طور چشمگیری افزایش داده است. مصر، اتیوپی و عربستان سعودی با کنترل کانال سوئز، یکی از مهم‌ترین شریان‌های تجاری جهان، نفوذ بریکس پلاس را در تجارت جهانی به بیش از 12 درصد افزایش داده‌اند. همچنین، حضور ایران، عربستان سعودی و امارات به‌عنوان صادرکنندگان عمده نفت، وزن این گروه در بازارهای انرژی را تقویت کرده است. بر اساس گزارش‌ها، اگر عربستان سعودی عضویت کامل خود را تأیید کند، بریکس پلاس می‌تواند تا 42 درصد از عرضه جهانی نفت را کنترل کند.
ایران، به‌عنوان یکی از اعضای جدید، نقش کلیدی در توسعه کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی ایفا می‌کند. موقعیت جغرافیایی ایران، که دریای خزر، خلیج فارس و اقیانوس هند را به هم متصل می‌کند، امکان ایجاد مسیرهای ترانزیتی مانند کریدور شمال-جنوب را فراهم کرده است. این کریدور می‌تواند جریان‌های تجاری بین چین، هند و سایر اعضای بریکس را تسهیل کند و به کاهش وابستگی به مسیرهای تجاری تحت کنترل غرب کمک کند.
چالش‌ها و موانع
با وجود پتانسیل بالای بریکس پلاس، این گروه با چالش‌هایی نیز مواجه است. یکی از موانع اصلی، اختلافات بین چین و هند است که یکدیگر را به‌عنوان رقبای استراتژیک می‌بینند. هند از سال 2020 اقدامات ضددامپینگ متعددی علیه چین اعمال کرده است، که نشان‌دهنده تنش‌های تجاری بین این دو قدرت بزرگ است. علاوه بر این، تجارت بین سایر اعضای بریکس (به‌جز چین) نسبتاً محدود است، و این امر باعث شده که روابط تجاری درون‌گروهی عمدتاً تحت سلطه چین باشد.
همچنین، واکنش‌های آمریکا به گسترش بریکس پلاس، از جمله تهدیدهای تعرفه‌ای دونالد ترامپ در سال 2025، چالش دیگری است. ترامپ اعلام کرده که کشورهایی که سیاست‌های خود را با بریکس همسو کنند، با تعرفه‌های 10 درصدی اضافی بر صادرات به آمریکا مواجه خواهند شد. این تهدیدات می‌توانند تجارت برخی از اعضای بریکس، مانند هند و برزیل، را که همچنان به بازار آمریکا وابسته هستند، تحت تأثیر قرار دهند.
تأثیر بر نظم جهانی
بریکس پلاس با تقویت همکاری‌های اقتصادی و مالی، به‌دنبال تغییر نظم اقتصادی جهانی است. بانک توسعه جدید (NDB)، که در سال 2014 تأسیس شد، یکی از ابزارهای کلیدی این گروه برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی است. این بانک تاکنون بیش از 33 میلیارد دلار برای 96 پروژه در کشورهای بریکس سرمایه‌گذاری کرده است و با گسترش عضویت، امکان سرمایه‌گذاری در کشورهای غیرعضو نیز فراهم شده است. این ابتکارات به بریکس پلاس امکان می‌دهد تا نقش نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول را به چالش بکشد.
علاوه بر این، پیشنهاد ایجاد بورس غلات بریکس و تقویت همکاری در حوزه‌هایی مانند انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز نشان‌دهنده تلاش این گروه برای ایجاد یک نظم اقتصادی مستقل است. این اقدامات نه‌تنها به کاهش سلطه دلار کمک می‌کند، بلکه به کشورهای در حال توسعه امکان می‌دهد تا در برابر سیاست‌های یک‌جانبه غرب مقاومت کنند.
نتیجه‌گیری
بریکس پلاس با گسترش عضویت و تقویت همکاری‌های تجاری، در حال تبدیل شدن به یک نیروی قدرتمند در اقتصاد جهانی است. این گروه با تمرکز بر استفاده از ارزهای ملی، توسعه سیستم‌های پرداخت جایگزین، و تقویت کریدورهای ترانزیتی، به دنبال کاهش وابستگی به نظام مالی تحت سلطه غرب است. با این حال، چالش‌هایی مانند اختلافات داخلی و فشارهای خارجی از سوی آمریکا می‌توانند مانع تحقق کامل پتانسیل این گروه شوند. در آینده، موفقیت بریکس پلاس به توانایی آن در مدیریت این چالش‌ها و ایجاد یک جبهه متحد اقتصادی بستگی خواهد داشت.
منبع: ایسنا – بریکس پلاس به سلطه دلار پایان می‌دهد